کیفیت آب آشامیدنی برای دام و طیور
اگرچه آب ماده مغذی محسوب نمی شود ولی یک از ارکان حفظ حیات هر جاندار بوده و محیطی برای تمام فرایندهای بدن است و از مواد متشکله تمام سلول ها و بافت های حیوان می باشد. اگر حیوانی از آب محروم شود سریعتر از حیوانی که از تمام مواد غذائی دیگر محروم شده باشد می میرد. آب باعث محلول شدن مواد قابل هضم غذا و انتقال آن به نقاط مختلف بدن و دفع مواد زیان آور می شود. وجود آب برای حفظ تعادل مایعات بدن ، دفع مواد زاید ، حفظ تعادل صحیح یون ها ، کمک به هضم ، جذب و سوخت ساز مواد غذایی ضروری است ، همچنین بسیاری از فعل و انفعالات شیمیائی که آنزیم ها در آنها دخالت می نمایند ( ئیدرولیز ) درمحیط مایع صورت می گیرند .
آب موجود در بدن به قسمت های داخل سلولی و خارج سلولی تقسیم شده و آب داخل سلولی بزرگترین قسمت آن می باشد ، که حدود دو سوم آب بدن به شمار می رود. مایع خارج سلولی متشکل از آب اطراف سلول ها، و بافت پیوندی، آب در پلاسما و آب عبوری بین سلولی یا آب موجود در دستگاه گوارش می باشد.
میزان آب موجود در بدن حیوانات بر اساس سن و نوع دام متفاوت بوده و وجود آن تا سطح معینی در بدن حیوان یک مسئله حیاتی است بطوریکه کاهش آب بدن به میزان 20 درصد کشنده است . 75 درصد وزن بره در بدو تولد و 50 درصد وزن بره پرواری از آب تشکیل شده است. اما این مقدار دربدن یک حیوان بالغ وچاق به حدود 500گرم درکیلوگرم کاهش می یابد . همچنین حداقل 55 درصد وزن زنده مرغ و 65 درصد وزن تخم مرغ از آب تشکیل شده است ، آب موجود در بدن گاوهای شیری 56 تا 81 درصد وزن بدنشان را تشکیل میدهد و در شیر 78 درصد آب وجود دارد .
بطور کلی گاوهای که چاقتر هستند، بدنشان آب کمتر ، ولی گاوهای لاغر بدن پرآب تری دارند (بیشتر از 70%) که این اختلاف در میزان آب، دلالت بر ترکیب متنوع بدن این دو دسته گاوها دارد. هرچه آب بدن کمتر باشد، در عوض چربی بیشتر است و این موضوع در گاوهای چاق دیده می شود.آب در تمام نقاط بدن به صورت ترکیبی یافت می شود. حتی در استخوان های گاو که سخت ترین عضو بدن است، 25% وزن آن را آب در بر می گیرد .
میزان مصرف آب
الف : مصرف آب در گاو
آب مورد نیاز روزانه گاوهای گوشتی، نه تنها وابسته به نژاد آنها است، بلکه به سایز بدنی، درجه حرارت محیط در روز، شرایط بدنی ، نوع جیره و مقدار رطوبت آن، میزان نمک موجود در خوراک ، نسبت افزایش وزن روزانه و دمای آب مصرفی ، وابسته است .
بطور کلی ، چون گاوهای درشت جثه تر و سنگین تر ، خوراک بیشتری مصرف می کنند لذا آب بیشتری نسبت به گاوهای ریز جثه تر می خورند. همچنین گاوهای گوشتی ، بخصوص گاوهای جوان در حال رشد همواره بیشتر از گاوهای بالغ تر به آب نیاز دارند .گاوهای که از علوفه سبز و پرآب ( دارای حدود 80 الی 75 % رطوبت) استفاده می کنند ، نسبت به گاوهای دیگری که خوراک های خشک ( دارای 12- 10 % رطوبت) مصرف می نمایند ، به آب کمتری نیازمندند .
مصرف آب همچنین به میزان دسترسی دام به آب و درجه حرارت آن بستگی دارد .گاوهایی که در تمام اوقات شبانه روز به آب دسترسی دارند در مقایسه با آنهایی که روزانه یک یا دو بار فرصت دستیابی به آب دارند آب بیشتری می نوشند و شیر بیشتری نیز تولید می کنند. گاو های پر تولید در مقایسه با گاوهای کم تولید با افزایش دفعات نوشیدن آب ، افزایش بیشتری در تولید شیر نشان می دهند. ولرم بودن آب در روزهای سرد ، در مقایسه با آبی که کمی بالاتر از صفر درجه است ، باعث می شود که گاوها آب بیشتری مصرف کنند.
گاوها، به علت این که مقدار مناسبی آب را می توانند در شکمبه خود ذخیره کنند، تا 3- 2 روز بی آبی را هم می توانند تحمل کنند. این در صورتی است که دمای هوا آنچنان گرم نشود که برای گاو تنش زا باشد. بی تردید، این مقدار مقاومت به کم آبی، در هوای گرم کاهش می یابد .
ب: مصرف آب در طیور
طیور تقریبا به مقدار زیادی آب نیاز دارند. مقدار آبی که بوسیله مرغ مصرف می شود تابع عوامل متعددی می باشد که به موارد ذیل اشاره می شود :
1. مقدار خوراک مصرف شده ،
2. حرارت ورطوبت محیط ،
3. فعالیت مرغ ،
4. ماهیت خوراک مصرف شده ، مخصوصا آب ، نمک و پروتئین موجود در خوراک
تحت شرایط معمولی از نظرحرارت و رطوبت ، مرغ تقریبا دو برابر خوراک مصرفی خود آب مصرف می کند . در شرایطی که هوا گرم باشد این مقدار ممکن است بدو برابرافزایش یابد . بطورمتوسط مقدارآب مصرف شده بوسیله مرغ معادل دو یا سه برابر مقدار خوراک مصرف شده است .
توصیه می شود در طول دوره پرورش آب شیرین فراوان ، تمیز و خنک دردسترس مرغ باشد . اگر مرغ ها نتوانند تمام آب مورد احتیاج خود را بدست آورند ، آنها به همان نسبت خوراک کمتری مصرف می کنند لذا تامین آب به مقدارکافی برای ادامه مصرف خوراک بطور طبیعی لازم می باشد ، نوسانات سرعت رشد غالبا می تواند نشانه ای از نوسانات خوراک مصرف شده بوده و به نوبه خود ، این نوسانات می تواند نشانه ای از عدم تامین مقدار آب مورد نیاز طیور باشد . پرریزی های جزئی در مرغ های تخمگذار غالبا ممکن است نشانه آن باشد که مرغ ها در بعضی اوقات نتوانسته اند مقدار آب کافی مورد احتیاج خود را برای مدت چند روز و یا کمتر بدست آورند .
ج : مصرف آب در گوسفند
در فصول تابستان، دفعات نوشیدن آب افزایش می یابد و حتی در موقع لزوم گوسفند از آشامیدن آب نسبتا گرم با حرارت 63 درجه سانتیگراد نیز مضایقه نمی نماید. بهتر است آب آشامیدنی حداقل 10درجه سانتیگراد حرارت داشته باشد زیرا پایین بودن درجه حرارت آب تا صفر درجه، اثرات منفی بر تراکم میکروارگانیسم های شكمبه داشته و فعالیت آنها را کم می کند که در نتیجه کاهش هضم مواد غذایی را در شکمبه خواهد داشت و گاهی در میش های آبستن باعث سقط جنین می گردد. میش آبستن در شرایط تغذیه مناسب معمولا دو برابر دوره نگهداری، آب می نوشد. در اواخر دوره آبستنی حجم آب آشامیدنی در میش افزایش می یابد و در دوره شیردهی از 30 تا 50درصد حد معمول نیز تجاوز می کند. کمبود آب قدرت و کارایی حیوان را مختل می سازد و بروز اختلالات مانند سنگ های ادراری در بره های پرواری و حتی مسمومیت های دوران بارداری در میشی ها را تسهیل می نماید.